Αναζητώντας κανείς τις ρίζες και την ιστορία του τόπου του ανακαλύπτει άγνωστες πτυχές του, που σε κάνουν να θαυμάζεις και ν’ αγαπάς ακόμα πιο πολύ τον τόπο που σε μεγάλωσε και σε φιλοξενεί. Πριν από 17 χρόνια είχα δημοσιεύσει ένα μικρό πόνημα για την πολιτιστική δραστηριότητα του Λαγκαδά από το 1890 μέχρι τις μέρες μας. Αναμφίβολα δεν ξεκινούσε από τότε η ιστορία του Λαγκαδά, καθώς είχε μια ενδιαφέρουσα ιστορία ακόμα από τα χρόνια του Βυζαντίου και της πρώιμης αρχαιότητας, όπου φαινόταν τα πρόσωπα που διαδραμάτισαν κάποιον ρόλο αλλά και τι πέρασε ο Ελληνισμός σε δύσκολες ιστορικές φάσεις. Στο βιβλίο εκείνο αναφερόμουν μόνο στους συλλόγους που έδρασαν στην πόλη μας και η πρώτη γραπτή μαρτυρία ήταν για τον σύλλογο, Η ΦΙΛΟΠΡΟΟΔΟΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ, που δημιουργήθηκε το 1890 και ξεκίνησε τη δράση του την 29 Απριλίου του 1890 στο Α΄ Δημοτικό σχολείο Λαγκαδά που στεγάζονταν τότε πίσω από τη σημερινή Μητρόπολη. Ο Σύλλογος αριθμούσε περί τα 100 μέλη, από τα οποία τα 50 ήταν οι πρόκριτοι του Λαγκαδά και οι λοιποί πολίτες από την γύρω περιοχή, δηλαδή άνθρωποι με μια κάποια οικονομική επιφάνεια γιατί ο σκοπός του συλλόγου ήταν η εθνική και μορφωτική στήριξη του δοκιμαζόμενου λαού και γι’ αυτό χρειάζονταν λεφτά. Το πρώτο ΔΙΟΙΚΗΤΙΚO Συμβούλιο αποτέλεσαν οι: Δημ. Κωνσταντίλας, Ιω. Καζαντζής, Δημ. Γεωργιάδης, Αθαν. Ηλίας, Νικ. Δεμερτζής, Θ. Ιωάννου και Γεώργιος Δήμου. Βασικός τους στόχος ήταν η ανέγερση νέου σχολείου, η παροχή οικονομικής συνδρομής στις δοκιμαζόμενες από τη φτώχεια οικογένειες και κρυφά η προσφορά βοήθειας στο έργο του Μακεδονικού αγώνα.

Φέτος κατά αγαθή συγκυρία έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο πρακτικών της Φιλοπροόδου Αδελφότητος, που είχε την καλοσύνη να μου παραχωρήσει για μελέτη ο αρχιερατικός επίτροπος της Μητροπόλεως π. Αναστάσιος Παρούτογλου. Το βιβλίο ήταν αποτεθειμένο στο βιβλιοστάσιο του ναού της αγ. Παρασκευής μαζί με άλλα λειτουργικά βιβλία και διεσώθη μετά από 131 χρόνια, διασώζοντας παράλληλα και την ιστορία και δραστηριότητα της Φιλοπροόδου Αδελφότητος, αφού μέσα στις σελίδες του μπορεί κανείς να διαβάσει τα ονόματα των ανθρώπων που διαδραμάτισαν έναν σημαντικό ρόλο στην κοινωνία της πόλης μας, αλλά και τις δράσεις του σωματείου που καταγράφονται στα πρακτικά από το 1890 μέχρι το 1902. Τότε ήταν που οι τουρκικές αρχές αντιλήφθηκαν τον εθνικό ρόλο της αδελφότητος και τη σχέση της με τις ανταρτικές ομάδες των Μακεδονομάχων και αφού διέλυσαν στο Σύλλογο, οδήγησαν τα μέλη της αδελφότητος στις φυλακές. Βεβαίως στα πρακτικά δεν υπάρχουν καταγραφές για το ρόλο της στον αγώνα, κυρίως αναφέρονται στην ενίσχυση των πασχόντων και φτωχών συμπατριωτών που είχαν ανάγκη βοηθείας και στήριξης. Στην πρώτη συνέλευση που έγινε στις 29 Απριλίου του 1890 και είναι ουσιαστικά συνέλευση αρχαιρεσιών για ανάδειξη του πρώτου συμβουλίου, την προεδρία της συνελεύσεως έχει ο Αρχιερατικός επίτροπος Λαγκαδά «κυρ-παπα Δημήτριος» ο οποίος διευθύνει την πρώτη συνέλευση που εκλέγει την πρώτη διοίκηση της Φιλοπροόδου. Στη συνέλευση μετέχουν περί τα 55 ιδρυτικά μέλη τα οποία υπογράφουν το πρακτικό. Η θητεία των μελών ήταν για ένα χρόνο και την επόμενη χρονιά καθώς ο τότε μητροπολίτης Θεσσαλονίκης επισκέπτεται τον Λαγκαδά, συγκαλείται η γενική συνέλευση των μελών και υπό την προεδρεία «της Αυτού Παναγιότητος του Μητροπολίτου κυρίου κυρίου Σοφρωνίου» εκλέγεται η νέα διοίκηση στις 5 Μαΐου 1891. Στο συμβούλιο μετέχουν και οι ιερείς της αγίας Παρασκευής που εκτελούν χρέη γραμματέως, συχνά αναφέρεται το όνομα του «παπα-κυρ Γρηγορίου», όταν δεν παρίσταται ο σοφός καθηγητής Ηλίας Γεωργιάδης, ο οποίος ήταν ο ιθύνων νους και ψυχή του συλλόγου. Τα περισσότερα πρακτικά καταγράφουν τις οικονομικές δράσεις της αδελφότητος υπέρ των φτωχών μελών της κοινότητος του Λαγκαδά και καταγράφει τις οικονομικές ενισχύσεις προς αυτούς ονομαστικά, καθώς καταγράφει το όνομα και δίπλα τα γρόσια που δίνονται.

Στα τελευταία πρακτικά γίνεται αναφορά στη συνέλευση που έλαβε χώρα με αποκλειστικό θέμα τη διενέργεια λαχειοφόρου αγοράς όπου γράφει: «Σήμερον τη 16η Αυγούστου 1901 συνελθόντες οι υποφαινόμενοι χριστιανοί ορθόδοξοι της ελληνικής κοινότητος και ο κ. Χασάνεφέντης διευθυντής της παιδείας της Σ. Αυτοκρατορικής κυβερνήσεως, εν τω αρρεναγωγείω, λαβόντες υπ΄όψιν …» κλπ, κλπ… αποφασίζουν να εκδώσουν λαχείο σε 20.000 γραμμάτια και να τα διαθέσουν προς ενίσχυση της αδελφότητος.

Τα πρακτικά σταματούν στα 1902, προφανώς τότε που συλλαμβάνονται τα μέλη και διαλύεται η Φιλοπρόοδος Αδελφότης. Μετά όμως από μια περίοδο νηνεμίας και ησυχίας στα 1904 θα ξεπεταχτεί άλλος σύλλογος με το όνομα ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ στον οποίο συμμετέχουν σχεδόν όλα τα μέλη της Κοινότητας Λαγκαδά και παλεύουν πλέον για την απελευθέρωση καθώς ο Μακεδονικός αγώνας βρίσκεται στο φόρτε του. Στα προϋπάρχοντα μέλη της ΦΙΛΟΠΡΟOΔΟΥ θα προστεθούν τώρα κι άλλα ονόματα αγωνιστών, που τα ονόματά τους κοσμούν το μνημείο των Μακεδονομάχων και τις οδούς της πόλης του Λαγκαδά.

Όλη αυτή η ιστορία δεν πρέπει να σβηστεί ούτε και να ξεχαστεί, έτσι μια ομάδα φίλων αποφασίσαμε να ανασυστήσουμε την Φιλοπρόοδο με τον νέο τίτλο: «Φιλοπρόοδος Λέσχη Γραμμάτων και Τεχνών Λαγκαδά», για να συνεχίσει το έργο των ωραίων αυτών οραματιστών της πόλης μας και να ασχοληθεί με τις ιστορικές μνήμες και καταγραφές, καθώς και το ιστορικό και λαογραφικό αρχείο του Λαγκαδά.

Τρύφων Τσομπάνης

Αναπληρωτής Καθηγητής ΑΠΘ