ΕΤΣΙ ΘΑ ΣΩΘΟΥΝ ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Δώδεκα μέτρα και τέσσερα έργα μπορούν να συμβάλουν στην περιβαλλοντική σωτηρία των λιμνών Κορώνειας και Βόλβης, οι οποίες πλήττονται από οκτώ πηγές ρύπανσης και η κατάστασή τους χαρακτηρίζεται κατώτερη της καλής.

Του Φώτη Κουτσαμπάρη

Τα μέτρα προτείνονται στο σχέδιο διαχείρισης, που έχουν εκπονήσει οκτώ μελετητικά γραφεία για λογαριασμό της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων του υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Το σχέδιο βρίσκεται στη διαδικασία διαβούλευσης στην ιστοσελίδα του υπουργείου όπου αρμόδιοι και εμπλεκόμενοι φορείς καλούνται να καταθέσουν τις απόψεις τους πάνω στο καίριο περιβαλλοντικό ζήτημα της υδρολογικής λεκάνης των λιμνών Θεσσαλονίκης. Η διαβούλευση θα ολοκληρωθεί τον ερχόμενο Ιούνιο.
«Οποιοσδήποτε υποσχεθεί ότι θα σώσει την Κορώνεια, δεν έχει συναίσθηση του προβλήματος. Το ζητούμενο είναι να γίνονται μικρά και σταθερά βήματα προς τα μπρος. Ήδη, κάποιες από τις δράσεις για τη σωτηρία της λίμνης έχουν υλοποιηθεί», σύμφωνα με τον ειδικό γραμματέα Υδάτων Κωνσταντίνο Τριάντη, ο οποίος ήταν παρών στην παρουσίαση του σχεδίου διαχείρισης που έγινε στο αμφιθέατρο του ΤΕΕ/ΤΚΜ στη Θεσσαλονίκη. Το σχέδιο αφορά συνολικά τη διαχείριση του υδατικού διαμερίσματος Κεντρικής Μακεδονίας, στο οποίο περιλαμβάνονται και τα νερά των λιμνών της Θεσσαλονίκης. «Έχουν συνταχθεί 14 σχέδια διαχείρισης των υδατικών πόρων όλης της χώρας και έτσι μπαίνει τέλος στην πολυδιάσπαση μελετών που υπήρχε στο παρελθόν, και ακολουθείται εθνική πολιτική για τα ύδατα», σύμφωνα με τον κ. Τριάντη. Όσον αφορά την Κορώνεια «είναι ένα κομμάτι του διαχειριστικού πλαισίου. Δεν πρόκειται να αλλάξει το μάστερ πλαν σωτηρίας, ενδεχομένως να γίνουν μόνο κάποιες τροποποιήσεις».
Η ρύπανση των νερών των δύο λιμνών της Θεσσαλονίκης προκαλείται από διάφορες πηγές, οι οποίες επιδρούν στα νερά με διάφορα μέσα. Οι πηγές ρύπανσης διακρίνονται σε σημειακές και μη σημειακές πηγές. Ως σημειακή θεωρείται μια μεμονωμένη πηγή ρύπανσης, από την οποία διαχέονται ρύποι π.χ. σωλήνες, τάφροι, σκάφη, εργοστασιακές καπνοδόχοι κ.ά. Οι μη σημειακές πηγές εντοπίζονται πιο δύσκολα και κατά συνέπεια η ρύπανση που προκαλείται είναι πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί.
Βάσει του σχεδίου διαχείρισης της σύμπραξης των οκτώ μελετητικών γραφείων οι πηγές ρύπανσης (σημειακές και μη σημειακές) των λιμνών Βόλβης και Κορώνειας είναι:

Κύριες σημειακές πηγές ρύπανσης
1. Αστικά λύματα. Στην υδρολογική λεκάνη των λιμνών Θεσσαλονίκης λειτουργούν 4 εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων (ΕΕΛ). Στον δήμο Λαγκαδά και εντός της μελετώμενης υδρολογικής λεκάνης λειτουργούν 3, με κυριότερη την ΕΕΛ Λαγκαδά με δυναμικότητα 20.400 ι.κ. (ισοδύναμο κατοίκων). Η ΕΕΛ Λαγκαδά τέθηκε σε κανονική λειτουργία το 2011 και δέχεται αστικά λύματα από τους οικισμούς Λαγκαδά και Χρυσαυγής μέσο παντορροϊκού αποχετευτικού δικτύου, με ποσοστό κάλυψης 65% και 95% αντίστοιχα. Παράλληλα, αναμένεται άμεσα η ολοκλήρωση του έργου που αφορά στο χωριστικό αποχετευτικό δίκτυο των ανωτέρω οικισμών, ώστε να εξυπηρετούνται στο σύνολό τους από τη μονάδα. Με αποχετευτικό δίκτυο εξυπηρετούνται τα σχολεία, οι φυλακές, το στρατόπεδο και το αθλητικό κέντρο της περιοχής. Επίσης, η ΕΕΛ δέχεται τα βοθρολύματα από τους οικισμούς του Λαγκαδά (Περιβολάκι, Καβαλάρι, Ανάληψη κ.ά.), που δεν καλύπτονται από αποχετευτικά δίκτυα, ενώ έχει δυνατότητα να δεχθεί λύματα από οι βιοτεχνίες / βιομηχανίες της περιοχής, που προσομοιάζουν με αστικά. Στον ίδιο δήμο λειτουργεί ακόμα ο ΕΕΛ Πολυδενδρίου από το 2006 με δυναμικότητα 600 ι.κ., που εξυπηρετεί τον ομώνυμο οικισμό μέσο χωριστικού αποχετευτικού δικτύου και ο ΕΕΛ Ξυλόπολης από το 2010 με δυναμικότητα 200 ι.κ., που εξυπηρετεί τον ομώνυμο οικισμό μέσω χωριστικού αποχετευτικού δικτύου. Τα επεξεργασμένα υγρά από τις προαναφερόμενες ΕΕΛ απορρίπτονται στο ρέμα Μπογδάνου, που καταλήγει στην λίμνη Κορώνεια.
Στον δήμο Ωραιοκάστρου και εντός της εν λόγω υδρολογικής λεκάνης λειτουργεί επίσης ο ΕΕΛ Μυγδονίας με δυναμικότητα 13.233 ι.κ. Η ΕΕΛ τέθηκε σε λειτουργία το 2009 και δέχεται αστικά λύματα από τους οικισμούς Δρυμός και Λητή μέσω χωριστικού αποχετευτικού δικτύου με ποσοστό κάλυψης 100% και 60% αντίστοιχα. Επίσης, η ΕΕΛ δέχεται τα βοθρολύματα από τους οικισμούς που δεν καλύπτονται από αποχετευτικά δίκτυα. Τα επεξεργασμένα υγρά απορρίπτονται σε ρέμα που καταλήγει στην Κορώνεια.
Συνολικά, ο πληθυσμός που εξυπηρετείται σήμερα από τους παραπάνω ΕΕΛ ανέρχεται περίπου σε 14.000 κατοίκους, προερχόμενους από τους μεγαλύτερους οικισμούς της λεκάνης, ενώ σταδιακά αυτός αυξάνεται με την αύξηση της κάλυψης των οικισμών από αποχετεύσεις και την ανάπτυξη νέων ΕΕΛ στους μικρότερους οικισμούς.
Θεωρώντας ότι η παραγωγή αστικών λυμάτων ανέρχεται σε 200 lt/κάτοικο/ημέρα, το φορτίο ρύπων ανά κάτοικο (gr) διαμορφώνεται ως ακολούθως, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι εν λόγω ΕΕΛ έχουν τριτοβάθμια επεξεργασία με απομάκρυνση φωσφόρου και ότι με την επεξεργασία των λυμάτων επιτυγχάνεται μείωση 95% BOD (οργανικό φορτίο), 80% Ν και 84% P.
2. Βιομηχανίες. Οι βιομηχανίες που λειτουργούσαν στην περιοχή της Κορώνειας το 2006 ανέρχονταν σε 28, από τις οποίες οι 15 ήταν βαφεία και πλυντήρια υφασμάτων. Σύμφωνα με εισήγηση των επιθεωρητών Περιβάλλοντος, έπειτα από εντατικούς ελέγχους, οι οποίοι ξεκίνησαν στα τέλη του 2007, διαπιστώθηκε ότι ορισμένες από τις βιομηχανίες της περιοχής απέρριπταν ανεπεξέργαστα απόβλητα στους αγωγούς ομβρίων, δεν έθεταν σε λειτουργία τους βιολογικούς καθαρισμούς τους, δεν είχαν τις απαραίτητες άδειες ή όλα τα ανωτέρω. Το 2010 από τις 28 επιχειρήσεις διέκοψαν τη λειτουργία τους οι 13 και έχουν εκδοθεί αποφάσεις παύσης λειτουργίας για άλλες 6, από τις οποίες τρεις προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, όμως οι δύο διέκοψαν ήδη τη λειτουργία τους. Νόμιμα πλέον λειτουργούν οι 9 επιχειρήσεις, εκ των οποίων μόνο μια μικρή είναι βαφείο-πλυντήριο όπως και η μία που προσέφυγε στο ΣτΕ. Μαζί με τις επιχειρήσεις σταμάτησαν να χρησιμοποιούνται και 31 γεωτρήσεις και εξοικονομούνται 12.500 κ.μ. νερού ημερησίως.
Σήμερα η λειτουργία όλων των επιχειρήσεων επεξεργασίας υφασμάτων (βαφεία-πλυντήρια), 15 στο σύνολο το 2006 που παρήγαγαν αλατούχα απόβλητα, έχει παύσει. Από τις εννέα (9) λειτουργούσες επιχειρήσεις καμία δεν παράγει αλατούχα απόβλητα. Όσον αφορά τις εναπομείνασες επιχειρήσεις, αυτές λειτουργούν με ανανεωμένους περιβαλλοντικά όρους και υπόκεινται σε εξαμηνιαίους συστηματικούς ελέγχους από κλιμάκια ελέγχου της περιφερειακής ενότητας Κεντρικής Μακεδονίας.
Παραμένουν, κυρίως σε ιζήματα, ρύποι που έχουν συσσωρευτεί στο παρελθόν από τον κλάδο κλωστοϋφαντουργικών υλών και προϊόντων όπως Cr, Cu, Ba, Hg, Cd, Pb και φαινόλες. Από τη λειτουργία σημαντικού αριθμού βαφείων υφασμάτων στο πρόσφατο παρελθόν και έως το 2009, που διοχέτευαν τα βιοτεχνικά τους λύματα προς τους πλησιέστερους αποδέκτες, είχε παρατηρηθεί αύξηση των Cl -και Na+ στα υπόγεια νερά κατά θέσεις.
3. Κτηνοτροφία. Αναφέρεται, σύμφωνα με το σχέδιο διαχείρισης (στοιχεία 2004), η παρουσία 233 κτηνοτροφικών μονάδων, οι οποίες αναλύονται σε 61 μονάδες βοοειδών, 148 αιγοπροβάτων, 10 χοιροειδών και 4 πουλερικών. Εφόσον λειτουργούν τα προβλεπόμενα συστήματα επεξεργασίας,, οι μονάδες αυτές δεν αποτελούν σημαντική πίεση.
4. ΧΥΤΑ. Στη λεκάνη λειτουργεί ο ΧΥΤΑ Μαυροράχης. Πιο αναλυτικά, με βάση τον περιφερειακό σχεδιασμό για την 1η Δ.Ε. νομού Θεσσαλονίκης ο ΧΥΤΑ εξυπηρετεί 825.650 κατοίκους με συνολική ετήσια παραγωγή 328.425 tn/έτος. Στον ΠΕΣΔΑ προτείνονται επίσης έργα που περιλαμβάνουν: Μια (1) Μονάδα Μηχανικής - Βιολογικής Επεξεργασίας και Παραγωγής Ενέργειας με δυναμικότητα 180.000 tn/έτος, που προτείνεται να επεκταθεί σε 360.000 tn/έτος κατά το 2020 (ή/και κατασκευή νέας). Ένα (1) ΧΥΤ Μαυροράχης, ο οποίος λειτουργεί. Πέντε (5) ΣΜΑ. Δύο (2) ΚΔΑΥ, ώστε να γίνεται ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων.
Για την επεξεργασία των υγρών αποβλήτων του συνόλου του έργου προβλέπεται και έχει εκδοθεί άδεια διάθεσης τους χειμερινούς μήνες του έτους στο ρέμα Μπογδάνου. Τους υπόλοιπους μήνες του έτους οδηγούνται προς ανακυκλοφορία στο σώμα του ΧΥΤΑ είτε προς άρδευση εντός του οικοπέδου του ΧΥΤΑ. Η παραπάνω μέθοδος διάθεσης δεν θεωρείται πως αποτελεί πίεση.
5. Μεταλλεία, λατομεία. Στην υδρολογική λεκάνη λιμνών Θεσσαλονίκης έχουν καταγραφεί: τέσσερις λατομικές περιοχές, τέσσερα λατομεία αδρανών υλικών και μαρμάρων, δυο περιοχές εκμετάλλευσης μαγγανίου και χαλαζία, μια θέση εκμετάλλευσης μεταλλευτικών ορυκτών (άστριοι).

Κύριες μη σημειακές πηγές ρύπανσης
1. Αστικά υγρά απόβλητα που δεν εξυπηρετούνται από ΕΕΛ. Στη λεκάνη ο πληθυσμός αιχμής οικισμών μεγαλύτερων από 2.000 κατοίκους υπολογίζεται σε περίπου 17.000 κάτοικοι. Από αυτούς, το 82% εξυπηρετείται μέσω αποχετευτικού δικτύου - ΕΕΛ και το 18% με στεγανούς βόθρους. Οι οικισμοί που εξυπηρετούνται αποκλειστικά από βόθρους και ανήκουν στην κατηγορά Γ’ προτεραιότητας είναι τέσσερις, με πληθυσμό περίπου 3.000 κατοίκους.
2. Απορροές από την αγροτική δραστηριότητα. Γύρω από τη λίμνη ασκούνται σε εντατικό βαθμό δραστηριότητες της πρωτογενούς παραγωγής, γεωργία και κτηνοτροφία. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι σύμφωνα με στοιχεία του 2008 η καλλιεργούμενη γη εντός της υδρολογικής λεκάνης των λιμνών Θεσσαλονίκης ανέρχεται σε 820 km2, από όπου παράγεται σημαντικό ρυπαντικό φορτίο από λιπάσματα και φυτοφάρμακα, τα οποία σε μεγάλο βαθμό καταλήγουν μέσω των ρεμάτων στις λίμνες.
3. Χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων (ΧΑΔΑ). Η εξάλειψη του φαινομένου της ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων και η παύση της παραβατικής συμπεριφοράς στη διάθεση των αποβλήτων αποτέλεσε στόχο που επετεύχθη σε μεγάλο βαθμό στο τδάτινο διαμέρισμα Κεντρικής Μακεδονίας. Με βάση το πρόγραμμα παύσης λειτουργίας και αποκατάστασης χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων του ΥΠΕΚΑ και σύμφωνα με την πιο πρόσφατη ενημέρωσή του (Μάρτιος 2012), στην υδρολογική λεκάνη των λιμνών Θεσσαλονίκης δεν υφίστανται ενεργοί ή μη αποκατεστημένοι ΧΑΔΑ. Ως εκ τούτου, δεν προκύπτουν πιέσεις από ΧΑΔΑ στην εν λόγω λεκάνη.

Προγραμματιζόμενα και νέα έργα
1. Έργα δημιουργίας και διαμόρφωσης υγροτόπου και βαθέων ενδιαιτημάτων. Τα έργα περιλαμβάνουν διαμόρφωση υγροτόπου στα δυτικά της λίμνης (έκτασης 3.760 στρεμμάτων), δημιουργία υδατοσυλλογών με ελεύθερη επιφάνεια νερού (3 πρωτεύουσες και 2 δευτερεύουσες), δημιουργία βαθέων ενδιαιτημάτων με βυθοκόρηση (θα δημιουργηθεί στην ανατολική πλευρά της λίμνης ένα βαθύ ενδιαίτημα και θα διαμορφωθεί επιφάνεια σε βάθος 1 μ. από την υφισταμένη κατάσταση) και φυτεύσεις. Δόθηκε προέγκριση του σχεδίου σύμβασης από το ΕΠΠΕΡΡΑ στις 12-09-2012. Αναμένεται η υπογραφή της σύμβασης. Το έργο εκτελείται από τη Διεύθυνση Τεχνικών Έργων της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και είναι ενταγμένο σε χρηματοδοτικό πρόγραμμα.
2. Έργα βελτίωσης υδραυλικών χαρακτηριστικών και αμφίδρομης λειτουργίας ενωτικής τάφρου. Περιλαμβάνουν εργασίες διάνοιξης και διευθέτησης της ενωτικής τάφρου των λιμνών Κορώνειας και Βόλβης, καθώς και της διαχείρισης των υδάτων των χειμάρρων Σχολαρίου και Λαγκαδικίων στην περιοχή της συμβολής τους με την ενωτική τάφρο για την ενίσχυση του υδατικού ισοζυγίου της λίμνης Κορώνειας. Τέλος, προβλέπεται η κατασκευή έργου διαχείρισης των υδάτων στην εκβολή της λίμνης Βόλβης προς τον ποταμό Ρήχιο για τη διατήρηση και πιθανόν ανύψωση της στάθμης της λίμνης Βόλβης και τη διασφάλιση της μετακίνησης των ανάδρομων ψαριών. Το υποέργο έχει κατασκευαστεί κατά 95%. Είναι ήδη λειτουργικό και μέσω αυτού τροφοδοτείται με νερό η λίμνη κατά τη χειμερινή περίοδο από το τέλος του 2009. Εκκρεμεί η υλοποίηση ενός μικρού τμήματος, που δεν επηρεάζει τη λειτουργικότητα του έργου, στο οποίο υπάρχει καθυστέρηση λόγω αρχαιολογίας. Το έργο εκτελείται από τη Διεύθυνση Τεχνικών Έργων της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας με προϋπολογισμό 400.000 ευρώ.
3. Έργα λιμνοδεξαμενών ωρίμανσης. Στις λιμνοδεξαμενές ωρίμανσης θα μεταφέρονται τα προεπεξεργασμένα υγρά απόβλητα των βιομηχανικών μονάδων (εκτός των αλατούχων και μετά τον διαχωρισμό τους από αυτά) και τα επεξεργασμένα αστικά λύματα της εγκατάστασης επεξεργασίας λυμάτων του Λαγκαδά. Η μεταφορά των προεπεξεργασμένων υγρών αποβλήτων θα γίνεται μέσω υφιστάμενου αγωγού και των επεξεργασμένων αστικών λυμάτων μέσω προτεινόμενου αγωγού μήκους 4.415 μέτρων. Το σύστημα των λιμνοδεξαμενών περιλαμβάνει δύο λιμνοδεξαμενές ανάμειξης και δύο καθίζησης. Για τη διάθεση των εκροών από τις λιμνοδεξαμενές στην τάφρο Καβαλαρίου προβλέπεται η κατασκευή αγωγού μήκους 150 μέτρων από τις λιμνοδεξαμενές έως το σημείο διάθεσης. Υποβλήθηκε ο φάκελος για προέγκριση του σχεδίου σύμβασης από την υπηρεσία μας αρ. πρωτ. 122577/13-8-2012 και αναμένεται η υπογραφή της σύμβασης.
4. ΕΕΛ Λαγκαδά. Περιλαμβάνει την ολοκλήρωση του αποχετευτικού δικτύου Λαγκαδά, τη σύνδεσή του με τον υφιστάμενο ΕΕΛ και τη διασφάλιση της λειτουργίας της ΕΕΛ. Η ΕΕΛ Λαγκαδά λειτουργεί από 11.10.2012.

Τα ενδεικνυόμενα μέτρα
1. Διοικητικά μέτρα. Εντατικοποίηση των προληπτικών, τακτικών και έκτακτων περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων.
2. Περιβαλλοντικές συμφωνίες έπειτα από διαπραγμάτευση. Σύναψη συμφωνίας μεταξύ δημοσίου - αγροτικού τομέα.
3. Έλεγχος απολήψεων. Απαίτηση στους περιβαλλοντικούς όρους που δίδονται σε υδροβόρους κλάδους της βιομηχανίας, για εφαρμογή μεθόδων αποτελεσματικότητας και επαναχρησιμοποίησης νερού.
4. Έργα έρευνας, ανάπτυξης και επίδειξης (βέλτιστων πρακτικών). Δειγματοληψίες και αναλύσεις του ιζήματος πυθμένα της περιοχής που είναι επιβαρημένη με βιομηχανική παρουσία. Η κατασκευή μοντέλου υπόγειας ροής στο υδατικό υδρολογικό σύστημα Μυγδονίας θα συμβάλει σε λεπτομερέστερο υπολογισμό του υδρολογικού ισοζυγίου και κατ’ επέκταση στην ορθολογική διαχείριση των υπόγειων νερών. Ίδρυση και οργάνωση πρότυπων αγροκτημάτων (επιδεικτικά αγροκτήματα) και πρότυπων κτηνοτροφικών μονάδων.
5. Λοιπά μέτρα. Πρόγραμμα αποτύπωσης και παρακολούθησης των σημειακών απορρίψεων στο υδατικό σύστημα. Ολοκλήρωση έργων κατασκευής υποδομών συλλογής και επεξεργασίας λυμάτων στους παραλίμνιους οικισμούς της Μυγδονίας. Βελτίωση αποθηκευτικής ικανότητας λίμνης Βόλβης. Προώθηση συστημάτων εξοικονόμησης και ανακύκλωσης νερού στις βιομηχανικές μονάδες της υδρολογικής λεκάνης λιμνών Θεσσαλονίκης.
6. Μέτρα αποτελεσματικότητας και επαναχρησιμοποίησης. Αξιοποίηση των επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων για συμπληρωματικές χρήσεις (άρδευση, βιομηχανία, πράσινο). Αξιοποίηση των κτηνοτροφικών αποβλήτων και της ιλύος από τις ΕΕΛ ως βιομάζα ή ως λίπασμα. Κατασκευή νέων δικτύων και εγκαταστάσεων για την άρδευση κατοικιών και χώρων πρασίνου με νερό κατάλληλο για άρδευση.
7. Μέτρα διαχείρισης της ζήτησης. Αναδιάρθρωση καλλιεργειών. Ανάπτυξη ολοκληρωμένου σχεδίου ανάλυσης και αξιολόγησης εναλλακτικών σεναρίων υδροδοτικής πολιτικής προς την κατεύθυνση της διαχείρισης της ζήτησης νερού ύδρευσης. Ανάπτυξη ολοκληρωμένου επιχειρησιακού μοντέλου διαχείρισης των συστημάτων ύδρευσης .
8. Νομοθετικά μέτρα. Αύξηση των προστίμων που επιβάλλονται σε περίπτωση απόρριψης αποβλήτων ανεπαρκώς επεξεργασμένων.
9. Διοικητικά μέτρα. Χορήγηση παρεκκλίσεων σύμφωνα με την κοινή υπουργική απόφαση για την «ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης».
10. Έλεγχοι εκπομπής ρύπων.
11. Έλεγχος απολήψεων. Τοποθέτηση λειτουργικής βάνας στις αρτεσιανές γεωτρήσεις.
12. Έργα έρευνας, ανάπτυξης και επίδειξης (βέλτιστων πρακτικών).

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ