Χρονογραφικά σημειώματα του Τρύφωνα Τσομπάνη

Ο Λαγκαδάς ήταν πάντα μια πόλη αυτόνομη εμπορικά, παρά την κοντινή του απόσταση από τη Θεσσαλονίκη, η οποία βέβαια απόσταση σμικρύνθηκε τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη των μέσων μεταφοράς και κυρίως των μέσων μαζικής μεταφοράς, παλαιότερα το ΚΤΕΛ και τώρα του ΟΑΣΘ.

Όμως πριν από 50-60 χρόνια, ο Λαγκαδιανός το σκεφτόταν πολύ να κατέβει στη Θεσσαλονίκη για ψώνια, ακόμα και για γιατρό. Υπήρχε ιατρική κάλυψη από τον αείμνηστο γιατρό Αστέριο Σαμαρά, πραγματικό ήρωα, ο οποίος εξυπηρετούσε όχι μόνο τον Λαγκαδά, αλλά και όλη την επαρχία και μεταφέρονταν στα σπίτια των ασθενών, πότε με το ταξί του Παμπούκη, από τους πρώτους ταξιτζήδες του Λαγκαδά μετά την απώλεια των Εβραίων κατά τον πόλεμο του 1940, οι οποίοι ως τότε ήλεγχαν τις μεταφορές στην περιοχή μας, πότε με κανένα τρακτέρ, ή φορτηγό, ακόμη και με το ποδήλατο, έτρεχε να επισκεφθεί τους πελάτες του.

Για παιδίατρο έτρεχαν στον Αδάκτυλο ή στη μαμή. Στο μαιευτήριο του Λαγκαδά, γινόταν όλες οι γέννες από την κ. Νίνα Χάντζου και την μαμή κ. Βαγγελιω Δόνιου. Ο γιατρός Λίγδας παλαιότερα και το φαρμακείο του Λίγδα, πρόσφερε κι αυτό τις δικές του υπηρεσίες, το δε οδοντιατρείο του Καλούδη ανταγωνίζονταν επιτυχώς τα καφενοκουρεία του Λαγκαδά, όπου οι κουρείς έκαναν και χρέη οδοντιάτρων ή πρακτικών γιατρών για τον ίκτερο, κάποιοι δε πουλούσαν σε μπουκαλάκια και βδέλλες διά πάσαν νόσον. Θυμάμαι όταν πήγαινα για κούρεμα στον μπαρμπα-Βαγγέλη τον Βαρβαλιό πάνω στα ράφια του μαζί με τα μπουκαλάκια της κολόνιας είχε και μπουκαλάκια με βδέλλες. Πρέπει δε να πούμε πως ο κάμπος του Λαγκαδά προσφέρονταν για την ανάπτυξη της βδέλλας, και μάλιστα οι ομογενείς από τη Βόρεια Ήπειρο Τζέκι και Μπάμπι είχαν αναπτύξει στην περιοχή του Περιβολακίου ολόκληρη μονάδα εκτροφής και συλλογής βδέλλας, την οποία εμπορεύονταν σε πανελλαδική κλίμακα και έκαναν και εξαγωγή στα Βαλκάνια. Κατά το 1908 ο αείμνηστος Καθηγητής και διδάκτωρ φιλολογίας Ηλίας Γεωργιάδης, μια από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες που είχε ποτέ ο Λαγκαδάς, σε άρθρο του στο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ έγραφε μεταξύ άλλων και για την εμπορική κατάσταση του Λαγκαδά όπου κατέγραφε την ύπαρξη καταστημάτων «έξ χάνια, τρία ξενοδοχεία ευπρεπή, ων το άριστον του κ.Γ.Σαραντόπουλου, καφενεία καθαρά εστρωμένα και εστολισμένα, ατμόμυλον, σαμολαδόμυλους, ωρολογοποιεία, οινοπνευματοπολεία, φαρμακεία, ζαχαροπλαστεία, κεραμοποιεία, αγγειοπλαστεία, σχοινοποιεία, ναυπηγεία, αποθήκας ανθράκων, ξυλικής, δερμάτων, γεννημάτων κλπ».

Στον τομέα της εστίασης επίσης ο Λαγκαδάς υπερτερούσε κατά πολύ έναντι άλλων πόλεων, αν δε υπολογίσουμε ότι ήταν μια μικρή κωμόπολη, εν τούτοις είχε αρκετά καταστήματα αυτού του είδους. Ίσως το γεγονός ότι η Λουτρόπολή μας το καλοκαίρι τετραπλασιαζόταν σχεδόν πληθυσμιακά, καθώς καταγράφονταν 17.000 επισκεπτών στα Λουτρά, (το 1908) βοηθούσε σ’ αυτή την ανάπτυξη. Πρόσφατα, τρεις «έφηβοι» στην ψυχή, ο αείμνηστος Παναγιώτης Καραπιπέρης, ο κ. Γεώργιος Πέϊκος και ο 96χρονος κ. Χρήστος Φυλάκης, μετά από προτροπή μου, κάθισαν και έκαναν μια σχεδιαστική αποτύπωση της αγοράς του Λαγκαδά και την διάταξη των καταστημάτων, όπως τη θυμούνταν κατά τη δεκαετία του 1940-1950. Κατέγραψαν λοιπόν τα καταστήματα και τα ονόματα των καταστηματαρχών των οδών Λουτρών, Σερ.Τσακμάνη, Μπαρέτη και Ματαπά, αυτές δηλαδή που αποτελούν και σήμερα τις κεντρικές οδούς που αναπτύσσεται η εμπορική κίνηση της πόλης μας. Σχεδίασαν την πλατεία, τους δρόμους και σε ειδικά τετράγωνα έβαλαν τους αριθμούς των καταστημάτων, κάτω δε σε παράρτημα κατέγραψαν τα ονόματα των καταστηματαρχών και την εμπορική χρήση των καταστημάτων. Έτσι λοιπόν στο Λαγκαδά, από το παλιό ΚΤΕΛ μέχρι και την ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ και από την πλατεία μέχρι το μύλο του ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ, και όλο το τετράγωνο που περικλείεται από την Σεραφείμ Τσακμάνη, ο Λαγκαδάς είχε 217 καταστήματα. Μετράμε σ’ αυτά 27 μπακάλικα, 25 καφενεία, 15 κουρεία, 15 τσαγκαράδικα, 10 υφασματοπωλεία, 10 καροποιεία, 5 πεταλωτήρια, 5 σαγματοποιεία, 3 σαμαράδικα, 6 σιδεράδικα, 10 ραφτάδικα, 12 χάνια. Σε αυτά αν προσθέσουμε και τα 7 μπακάλικα της περιοχής γύρω από την αγία Παρασκευή, τα 5 καφενεία-ταβέρνες, το 1 κουρείο, 1 ξυλουργείο και 2 ξυλεμπορικά, καταλαβαίνετε ότι ο Λαγκαδάς σε μια εποχή κρίσης και μετά από έναν πόλεμο, μια κατοχή και έναν εμφύλιο, είχε μια τεράστια εμπορική κίνηση και ζωή. Το όμορφο στη εποχή αυτή ήταν ότι δεν υπήρχε αυτό πού λέμε σήμερα επαγγελματικός ανταγωνισμός και έτσι έβλεπες το έναν καφετζή να πίνει τον καφέ του στον απέναντι συνάδελφό του, ή τον έναν καροποιό να συντρέχει τον συνάδελφό του την ημέρα που περνούσαν τα σίδερα στις ρόδες και ήταν επίπονη και δύσκολη δουλειά. Ήταν χαρακτηριστικό πως κανένας ταβερνιάρης δεν μεθούσε στη δική του ταβέρνα, αλλά στου γείτονα και είναι ωραίο αυτό που θυμούνται μερικοί παλιοί, τους δυο καφετζήδες της πλατείας, τον Μαγνήσαλη (πατέρα του Φαρούκ) και τον γαμπρό του τον Καζαντζή, με μια δραχμή να ξεκινούν το πρωί το ποτό τους και να πίνουν όλη μέρα. Το ένα πρωί πήγαινε ο ένας στο καφενείο του άλλου που ήταν σχεδόν δίπλα και του έλεγε «βάλε ρε ένα κουϊνάκι», και το πλήρωνε κανονικά. Σε λίγο έπαιρνε ο άλλος την ίδια δραχμή και πήγαινε στο μαγαζί του γαμπρού του «βάλε ρε ένα», πλήρωνε και έφευγε. Σε λίγο ο πρώτος ξαναπήγαινε στον δεύτερο με την ίδια δραχμή και ξαναέπινε. Έτσι όλη τη μέρα η δραχμή πηγαινοερχόταν στα ίδια χέρια. Την άλλη μέρα ξεκινούσε ο άλλος το πρωί και συνεχιζόταν η ίδια δουλειά για μέρες, για μήνες για χρόνια. Περιττό βέβαια να σκεφτούμε πώς ήταν ως το μεσημέρι οι δυο καφετζήδες με αυτή τη δραχμή που άλλαζε χέρια.

Για τις ταβέρνες θα μπορούσε πολλά να θυμηθεί κανείς και κυρίως για τα όσα διαδραματίζονταν εκεί κάθε μέρα, όπου το ρακί έρρεε άφθονο, και είχε γούστο ότι όχι μόνο οι ταβερνιάρηδες αλλά και οι σερβιτόροι, ήταν μερακλήδες του ποτού. Θυμάμαι τον Νικολάκη τον Αμερικάνο που δούλευε σερβιτόρος στην ταβέρνα του Θωμά Κυράννου, που σε κάθε παραγγελία δοκίμαζε το ρακί για να δει αν βάζει απ’ το καλό, έ…ως το μεσημέρι δεν μπορούσε να πάρει τα πόδια του και να πάει παραγγελία. Μια τέτοια μέρα τον έτυχα στο τσακίρ κέφι να πηγαίνει με τον παραδοσιακό δίσκο μια παραγγελία. Τα μάτια του δεν μπορούσαν να ανοίξουν από το μεθύσι. Καθώς πήγε να διαβεί την πόρτα του καφενείου σκάλωσε η τσέπη του σακακιού του στην πόρτα της ταβέρνας. Ο Νίκος χωρίς να μπορεί να καταλάβει τι έγινε, νόμιζε πως κάποιος φίλος ή πελάτης τον τραβούσε και δεν τον άφηνε να πάει την παραγγελία. ’ρχισε λοιπόν μια φάση καταπληκτική, όπου ξεκίνησε έναν διάλογο με τον υποτιθέμενο φίλο που τον έπιανε: «άφκιμει βρε να φύγου θα φωνάζουν οι άλλνοι, περιμένουν ρακί…ά …τι θα γίνει για τώρα, θα μ’ αφήσεις-δε θα μ’ αφήσεις, μη βρε… θα μη σκίσεις το σακάκι κι το’χου ένα, μετά ποιός ακούει τη Σοφούλα…» ήταν μια αξέχαστη φάση και ένα από τα πολλά περιστατικά που γινόταν καθημερινά στο Λαγκαδά.

Όλα αυτά στο πρόσφατο παρελθόν, σε έναν Λαγκαδά και τότε σε κρίση αλλά σε έναν Λαγκαδά που δεν είχαν διαρραγεί οι ανθρώπινες σχέσεις, που οι άνθρωποι αρκούνταν και στα λιγότερα και η κρίση δεν χτύπησε τόσο βάναυσα την αγορά του. Σήμερα βλέπουμε καθημερινά να κλείνουν καταστήματα και μαυρίζει η ψυχή μας. Ένα μόνο μένει, να στηρίξουμε, τουλάχιστον σε αυτή τη φάση την τοπική αγορά και την τοπική κοινωνία για να μπορέσει να βγει η πόλη μας αλώβητη και με λιγότερα θύματα από την κρίση, να ξαναβρεί η πόλη μας τους παλιούς καλούς ρυθμούς και τη ζεστασιά των ανθρώπινων σχέσεων, και όχι την παγερότητα των μεγαλοκαταστημάτων, που σε αντιμετωπίζουν σαν ψυχρή οικονομική μονάδα και πηγή κέρδους. Αυτό βέβαια σημαίνει αλλαγή σχέσεων και σκέψης και από την τοπική αγορά, με δελεαστικές προσφορές και λογικές τιμές. Αναμφίβολα ο ανταγωνισμός με τους μεγάλους της αγοράς είναι δύσκολος, αλλά όταν 250 καταστήματα ζούσαν στην πόλη μας το 1950, δεν μπορούν να ζήσουν τώρα τα μισά με μια αλλαγή πορείας στον τομέα της προσφοράς και της ζήτησης;

Από όλους μας εξαρτάται να βοηθήσουμε και την πόλη και τους κατοίκους της, αρκεί να ξεμπλοκαριστούμε από την λογική του εύκολου κέρδους, αλλά και της κινέζικης μόδας. Aς πούμε πως η εποχή μας είναι ένας δύσκολος χειμώνας, αλλά ας ακούσουμε και τη φωνή του Οδυσσέα Ελύτη που φωνάζει: «το νου σας, από μας εξαρτάται η άνοιξη!!!»