Είναι απορίας άξιο γιατί ο ποιητής θέλει το Πάσχα, «Πάσχα των Ελλήνων» και όχι Πάσχα των ορθοδόξων χριστιανών! Μα γιατί οι Έλληνες έχουμε την τάση όλα να τα αλλάζουμε, να τα θεωρούμε μόνο δικά μας ή και να τα διαμορφώνουμε κατά την θέλησή μας, ή ακόμα να μπλέκουμε με τη λαογραφία και τα έθιμα. Όμως το Πάσχα είναι γιορτή όλης της χριστιανοσύνης και κοινή γιορτή όλων των ορθοδόξων όπου γης.

Εξ αφορμής λοιπόν του φετινού Πάσχα που τόσα ακούστηκαν και γράφτηκαν, θα ήθελα τώρα που ηρέμησαν τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα, με νηφαλιότητα να δούμε το ζήτημα και να κρατήσουμε μέσα στην καρδιά μας μόνο την πασχαλινή χαρά και την αγάπη, την οποία οι αντιπαλότητες δεν μας άφησαν να χαρούμε.

Αντιλαμβάνομαι πως φέτος κάποιοι έχασαν το φολκόρ, δηλαδή την παρουσία τους σε μια πλατεία με ένα αυγό στη τσέπη και τα πυροτεχνήματα, τα φιλιά και τις φωνές, μακριά από την αναστάσιμη κατάνυξη, αλλά τι να κάνουμε έτσι ήρθαν τα πράγματα.

Η εκκλησία μας πάντα λειτουργούσε κάτω από ένα Συνοδικό σύστημα και αυτή είναι πλέον η μόνη οδός διοικήσεως εδώ και πολλούς αιώνες. Επομένως οι αποφάσεις της δεσμεύουν όλους αυτούς που θεωρούν τους εαυτούς τους μέλη της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδος και οφείλουν υπακοή. Στα πλαίσια δε της ποιμαντικής της ευθύνης έχει το απόλυτο δικαίωμα να τροποποιήσει τα τελετουργικά ζητήματα των ακολουθιών εφ΄όσον αυτό υπηρετεί το  συμφέρον του ποιμνίου της. Aλλωστε η ίδια κατά την αρμοδιότητά της συντάσσει κατ’ έτος και το λειτουργικό Τυπικό, με τις όποιες αλλαγές θεωρεί αναγκαίες.

Με τη ίδια λογική μετέφερε εδώ και χρόνια τις εσπερινές ακολουθίες το πρωί και τις πρωινές το απόγευμα. Γι' αυτά δεν διαμαρτυρήθηκε κανείς χρόνια τώρα. Όμως έχουμε αρχαιότατες μαρτυρίες ότι η εκκλησία κάποιες φορές  προκειμένου να προστατέψει το λαό π.χ. από τις σφαγές των τούρκων οι οποίοι βρίσκοντας την νύχτα της Ανάστασης το λαό συναγμένο στους ναούς τους περνούσε από μαχαίρι, μετέφερε και τότε την λειτουργία της Αναστάσεως  ακόμα και μετά την ώρα του εσπερινού, δηλαδή περίπου γύρω στις 8μμ με την κοσμική ώρα. Ήταν φυσικά λύσεις ανάγκης, όπως και φετινή.

Οι μαρτυρίες αυτές καταγράφονται από τον άγιο Νεόφυτο στον έγκλειστο τον 12ο αιώνα, ο οποίος επίσης μας πληροφορεί ότι υπήρχε ποικιλία ως προς τον χρόνο τελέσεως των ακολουθιών κατά περιοχές τις οποίες καθόριζαν οι κατά τόπους εκκλησιαστικές αρχές λαμβάνοντας υπ΄όψιν τις συνθήκες της εποχής. Βέβαια ο λειτουργικός χρόνος είχε άλλο τρόπο μέτρησης των ημερών, καθότι η ημέρα ξεκινούσε από τον εσπερινό και έληγε στον εσπερινό της επομένης.  Και σήμερα στο αγ.Όρος η κάθε Μονή έχει δικό της τυπικό για την ώρα τέλεσης της ακολουθίας της Ανάστασης. Ο θόρυβος που γίνεται ως προς τον χρόνο τελέσεως της αναστάσεως, γιατί δήθεν ο Χριστός αναστήθηκε στις 12 το βράδυ, δεν αντέχει σε λογικό - ιστορικό έλεγχο, δεδομένου ότι και σήμερα με τη θερινή ώρα δε τηρείται απόλυτα η δωδεκάτη νυχτερινή. Οι Πατέρες που ασχολήθηκαν με το θέμα το ξεκαθαρίζουν απόλυτα. Ο Γρηγόριος Νύσσης στο «Περί της τριημέρου προθεσμίας της Αναστάσεως του Κυρίου…» λέει χαρακτηριστικά: «Ζήτησόν μοι λοιπόν την αναστάσιμον ώραν και ευρήσεις την αλήθειαν, πότε ουν τούτο εγένετο; Οψέ Σαββάτων, ο Ματθαίος βοά. Αύτη σοι η ώρα της Αναστάσεως κατά την του ευαγγελίου σαφήνειαν, ούτος ο όρος της εν καρδία διαγωγής του Κυρίου. Εσπέρας  γαρ, ήδη βαθείαςγεγενημένης(αρχή δε ην της νυκτός εκείνης η εσπέρα, ην διαδέχεται η μία των Σαββάτων, τότε ο σεισμός γίνεται…». Ανάλογη θέση έχει διατυπώσει και ο αγ. Ιερώνυμος, ο Γρηγόριος Παλαμάς, ο Ι. Δαμασκηνός και άλλοι. Το «οψέ Σαββάτου» ακόμα και στην ελληνική γραμματεία μεταφράζεται «κατά το εσπέρας», ο δε Θουκιδίδης γράφει για κάποια μάχη ότι «ετελεύτα εις οψέ», δηλαδή το αργά απόγευμα ή το βραδάκι όπως λέμε. Ο αγ. Δαμασκηνός ο Στουδίτης, οδικός μας άγιος και επίσκοπος Λητής κ Ρεντίνης, από τους λογιότερους άνδρες της εποχής του λέει  για παράδειγμα ότι η ανάσταση του Χριστού έγινε αργά το απόγευμα, περίπου στις 6 - 7 μμ και μάλιστα τον μήνα Μάρτιο, όπου όντως είναι σούρουπο.

Στην αρχαία πράξη ο εσπερινός και η πανηγυρική - βαπτισματική λειτουργία του Μ. Βασιλείου γινόταν μετά την ενάτη, δηλ, μετά τις 3 το απόγευμα με το κοσμικό ωρολόγιο. Στο Τυπικό για παράδειγμα του αγ.Σάββα άρχιζε στις 4 μμ.  Η ακολουθία ήταν μακρόσυρτη γιατί περιελάμβανε και  τις βαπτίσεις των κατηχουμένων, ενδιάμεσα του εσπερινού και της λειτουργίας. Όταν τελείωνε η λειτουργία οι πιστοί έμεναν στο ναό διαβάζοντας αναγνώσματα, τις πράξεις των Αποστόλων και ψάλλοντας, περίμεναν μέχρι να έρθει η ώρα της Πανυχίδος περίπου μέχρι τις 2 το πρωί, αφού νωρίτερα τους μοιράζονταν άρτος και φρούτα για να στηριχθούν και να κρατήσουν την νηστεία του Μ.Σαββάτου.

Μετά την πανυχίδα, περί την 2α ώρα της νυκτός όπως λέει το Τυπικό, έμπαιναν στη λειτουργία του αγίου Χρυσοστόμου, περί την ώρα της αλεκτροφωνίας, δηλ. όταν λαλούσαν οι πετεινοί, εικάζουμε περί τις 3-4 το ξημέρωμα, οπότε ξεκινούσε η λειτουργία πλέον του αγ.Χρυσοστόμου. Ήταν πλέον Κυριακή ξημέρωμα, Αναστάσεως ημέρα!

Ως προς το θέμα του κοινού εορτασμού με τους Εβραίους, δεν έχει λογικά ερείσματα δεδομένου ότι το νομικό Πάσχα των εβραίων ξεκινούσε από το εσπέρας της Παρασκευής και τελείωνε το εσπέρας του Σαββάτου, ενώ σε μας αρχίζει μετά το εσπέρας του Σαββάτου η ημέρα της Αναστάσεως, και βέβαια γιορτάζεται τον Μάρτιο, γιατί τότε έγινε η διάβαση της ερυθράς θάλασσας κατά την παράδοσή τους.

Και βέβαια θεωρείται ύβρις, ο άχρονος Θεός, να περιχαρακώνεται χρονικά σε ημέρες, ώρες και λεπτά κλπ. και να διχάζεται ένας ολόκληρος λαός και κλήρος ξεχνώντας πως έτσι ούτε ο Χριστός δεν θα ήθελε να γιορταστεί η Ανάστασή Του. Πως θα αναφωνήσουμε το «συγχωρήσωμεν πάντα τη Αναστάσει» όταν ανήκουμε πλέον σε διαφορετικές ομάδες και μάλιστα αντιμαχόμενες μεταξύ τους!

Το γεγονός ότι κάποιοι, κληρικοί κυρίως με συνοδεία λαϊκών, αποφάσισαν να διαφοροποιηθούν από την Συνοδική απόφαση της Εκκλησίας, τους θέτει έναντι των ευθυνών τους, γιατί αυτή η ανυπακοή, συνιστά κακό παράδειγμα για τον λαό, όταν αυτοί ζητήσουν κάποτε την υπακοή του ποιμνίου τους. Η αυτονόμηση στην εκκλησιαστική ζωή είναι ανεξέλεγκτη και οδηγεί σε μονοπάτια επικίνδυνα για αυτούς. Και βέβαια μόνο η άγνοια και η μη γνώση της ιστορίας της λατρείας μας, τους οδηγεί σε τέτοιες αποφάσεις και ανεξαρτητοποιήσεις. Αναρωτιέμαι, αν ζούσε ο μακαριστός μητροπολίτης Ιωάννης θα διαφορο-ποιούνταν με τον ίδιο τρόπο;

Αναμφίβολα η απόφαση της Ι.Συνόδου, ήταν πιεσμένη και βιαστική και δεν μελετήθηκε  η ιστορία και η γνώση που αυτή μας παρέχει. Θα μπορούσε για παράδειγμα, συμμορφούμενοι με τα υγειονομικά πρωτόκολλα να γίνει η Πανυχίδα, δηλαδή η ακολουθία του αγ. Φωτός στις 9 μμ το Μέγα Σάββατο και την Κυριακή το πρωί, νωρίς το ξημέρωμα, όπως τα Χριστούγεννα, στις 4-5 πμ. να γίνει η Αναστάσιμη λειτουργία. Είναι κοντύτερα στην μοναστική παράδοση η λύση αυτή. Όμως έτσι αποφάσισε ο Συνοδικός θεσμός κατά την πρόνοιά του και τη δικαιοδοσία του.

Η Εκκλησία δεν είναι ξέφραγο αμπέλι, έχει θεσμούς για να διοικηθεί και αυτοί έχουν την ευθύνη έναντι του λαού και του Θεού. Φανταστείτε τι θα λένε οι εκτός εκκλησίας άνθρωποι ή οι άθεοι, όταν μας βλέπουν σε αυτή τη διχοστασία!!! Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες τα ΜΜΕ ασχολούνται με σκάνδαλα οικονομικά ή ηθικά των εκκλησιαστικών προσώπων. Φέτος δεν χρειάστηκε να ασχοληθούν, άφησαν τους χριστιανούς να την διασύρουν μόνοι τους. Μια εκκλησία που ο κάθε ένας έχει το μπαϊράκι του και πορεύεται!!! Για πού άραγε;

Πρέπει νομίζω να δούμε όλο τον θόρυβο φέτος, και όλη την αντιπαλότητα και τις καταγγελίες και διαιρέσεις, σαν ακόμα μία παγίδα του πονηρού, για να κλέψει τη χαρά μας και το φώς του Χριστού από τη ζωή μας.

Χριστός  Ανέστη, Καλή και ευλογημένη Ανάσταση στις καρδιές μας.

ΤΡΥΦΩΝ ΤΣΟΜΠΑΝΗΣ
Καθηγητής της Λειτουργικής, Ομιλητικής και Αισθητικής της Λατρείας

Θεολογική Σχολή  ΑΠΘ