Χρονογραφικά Σημειώματα του Τρύφωνα Τσομπάνη

Πόσες φορές δεν σιγοψάλαμε τέτοιες χρονιάρες μέρες αυτόν τον όμορφο στίχο απ’ τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής, όπου βγαίνει όλη η τρυφερότητα της Μάνας Παναγιάς, για τον γιό της, την άνοιξή της, το φως των οφθαλμών της, το γλυκύτατον τέκνον !!!

Λόγια που τα λένε όλες οι μανάδες του κόσμου που πονούν και αγαπούν, που θα τα ακούσουμε αιώνες αργότερα από ένα άλλον ποιητή τον Γιάννη Ρίτσο, καθώς εμπνευσμένος από την επιτάφιο θρήνο του Χριστού και της Παναγιάς, έγραψε το δικό του θρηνητικό ποίημα τον «Επιτάφιο», τον γεμάτο λυρισμό και τρυφερότητα. Δεν ξέρεις αν τα λέει για το γιό της ή για το Χριστό. Τελικά όλες οι μανάδες μπροστά στον πόνο είναι ίδιες με την Παναγιά.

«Βασίλεψες αγόρι μου, βασίλεψε όλη η πλάση κι ο ήλιος κουβάρι ολόμαυρο το φέγγος του έχει χάσει. Πουλί μου χίλιες δυο ζωές με σένανε με δένουν, κι όσοι αγαπιούνται και νεκροί ποτέ τους δε πεθαίνουν. Γλυκέ μου εσύ δε χάθηκες, μέσα στις φλέβες μου είσαι, μέσα στις φλέβες ολουνών, έμπα βαθειά και ζήσε».

Εκείνη η μέρα του Μάη του 1936, όπου καταμεσής του δρόμου μια μάνα μοιρολογάει το σκοτωμένο παιδί της, έμελε να σημαδέψει την ποίηση του Ρίτσου και να μας δώσει ένα από τα ωραιότερα κείμενά του που συνδέονται άμεσα με τον επιτάφιο θρήνο της Παναγιάς.

«Γιέ μου σπλάχνο των σπλάχνων μου, καρδούλα της καρδιάς μου, πουλάκι της φτωχιάς αυλής κι ανθέ της ερημιάς μου, πώς κλείσαν τα ματάκια σου και δε θωρείς που κλαίω και δε σαλεύεις δε γροικάς τα που πικρά σου λέω; Νιότη απ’ τη νιότη σου έπαιρνα κι ακόμη αχνογελούσα, τα γερατειά δε τρόμαζα, το θάνατο αψηφούσα. Και τώρα πού να κρατηθώ, πού θα σταθώ, πού θάμπω, που απόμεινα ξερό δεντρί σε χιονισμένο κάμπο;».

Όλη η υμνολογική παραγωγή της Μεγάλης εβδομάδας, αλλά κυρίως της Μεγάλης Πέμπτης και Παρασκευής μας δίνουν παρόμοια μεγαλουργήματα ποιητικά μεγάλων ποιητών του 8ου και 9ου αιώνα, όπως το υπέροχο τροπάριο «τον ίδιον άρνα η αμνάς θεωρούσα προς σφαγήν ελκόμενον», όπως δηλαδή η προβατίνα βλέπει το μικρό της αρνάκι να σύρεται στη σφαγή, έτσι κι η Παναγιά βλέπει τον γιό της να οδηγείται στο σταυρό και μέσα στα αναφιλητά του μητρικού της πόνου λέει:

«πού πας παιδάκι μου; Για ποιού  χατίρι τρέχεις έτσι γρήγορα; Μήπως γίνεται πάλι κανένας γάμος στην Κανά και πάς να κάνεις το νερό κρασί; Να ΄ρθω μαζί σου ή να μείνω πίσω; Πες μου κάτι! μη με παραβλέπεις!!!» και στα γνωστά εγκώμια ο ποιητής μιλά με την ίδια τρυφερότητα με τη μάνα του Ρίτσου «ω φως των οθφαλμών μου, γλυκύτατόν μου τέκνον, πού έδυ σου το κάλος;», είναι δε χαρακτηριστικό πως ο ίδιος ο υμνογράφος λέει πως «ύπτιον ορώσα η πάναγνός σου Λόγε, μητροπρεπώς εθρήνη», δηλαδή ο θρήνος της μάνας είναι ο πιο ξεχωριστός θρήνος μέσα στην ανθρώπινη φύση, και βλέπουμε πως σ’ αυτή τη διαπίστωση συμφωνούν όλοι οι ποιητές ανά τους αιώνες, όπως βεβαιώνει και ο Βάρναλης στο ανάλογο ποίημα του «ο πόνος της Παναγιάς»:
«Πού να σε κρύψω γιόκα μου να μη σε φτάνουν οι κακοί; Σε ποιο νησί του ωκεανού, σε ποιάν ερημική κορφή; Δε θα σε μάθω να μιλάς και τ’ άδικο φωνάξεις. Ξέρω πως θα ‘χεις την καρδιά τόσο καλή, τόσο γλυκή, που μες στα βρόχια της οργής ταχιά θε να σπαράξεις. Κι αν κάποτε τα φρένα σου μ’ αλήθεια -φως της αστραπής- χτυπήσει ο κύρης τ’ ουρανού, παιδάκι μου να μη την πεις! Θεριά οι ανθρώποι, δε μπορούν το φως να το σηκώσουν. Δεν είν’ αλήθεια πιο χρυσή σαν την αλήθεια της σιωπής. Χίλιες φορές να γεννηθείς, τόσες θα σε σταυρώσουν!»

Αν αντιπαραβάλλει κανείς τα μελουργήματα αυτά με την ποίηση των άλλων ποιητών, αλλά και με τη λαϊκή μούσα που τραγούδησε με τον δικό της τρόπο τα πάθη του Χριστού, με το γνωστό μοιρολόγι της Παναγιάς «σήμερα μαύρος ουρανός σήμερα μαύρη μέρα…», θα έχει μια ολοκληρωμένη εικόνα της ποιητικής δημιουργίας ανά τους αιώνες με θέμα την Μάνα. Τα πάθη πάντως του Χριστού αλλά και των ανθρώπων πάντα αποτελούσαν θέμα αγαπημένο των μεγάλων ποιητών, όπως του Γεωργίου Ακροπολίτη, ο οποίος ήταν Μέγας Λογοθέτης στην Κωνσταντινούπολη τον 13^ο αιώνα, δηλαδή πρωθυπουργός, και όταν έπεσε στη δυσμένεια του αυτοκράτορα Θ.Λάσκαρη, αυτοεξορίστηκε και ήρθε και ησύχαζε στον Λαγκαδά, στα κτήματα της βυζαντινής αρχόντισσας της Ευδοκίας της Φιλανθρωπινής.

Κι εδώ δηλαδή ο ποιητής δεν μπορεί να παραβλέψει τον σπαραγμό της μάνας για τον άδικο χαμό του παιδιού της. Μετά την περιφορά, φέτος είχαμε τη χαρά οι πρωτοψάλτες του Μητροπολιτικού Ναού Λαγκαδά να ψάλουν τον υπέροχο αυτό ύμνο και να απολαύσουν όσοι πρόσεξαν τη ποιητική του πλοκή.

Τα πάθη του Χριστού τελείωσαν για να φανεί η χαρά, με τη σειρά που τα τοποθετεί ένα άλλος ποιητής, ο Γ. Θέμελης «η άνοιξη, το πέλαγος, ο επιτάφιος, το πρώτο χελιδόνι, η πρώτη Ανάσταση»! «Δια του σταυρού χαρά εν όλω τω κόσμω», την ευχόμαστε σε όλους μέσα από την καρδιά μας, χρόνια πολλά !!!!